|
12.6.1 | | sūta uvāca etan niśamya muninābhihitaṁ parīkṣid vyāsātmajena nikhilātma-dṛśā samena tat-pāda-mūlam upasṛtya natena mūrdhnā baddhāñjalis tam idam āha sa viṣṇurātaḥ |
12.6.2 | | rājovāca siddho ’smy anugṛhīto ’smi bhavatā karuṇātmanā śrāvito yac ca me sākṣād anādi-nidhano hariḥ |
12.6.3 | | nāty-adbhutam ahaṁ manye mahatām acyutātmanām ajñeṣu tāpa-tapteṣu bhūteṣu yad anugrahaḥ |
12.6.4 | | purāṇa-saṁhitām etām aśrauṣma bhavato vayam yasyāṁ khalūttamaḥ-śloko bhagavān anuvarṇyate |
12.6.5 | | bhagavaṁs takṣakādibhyo mṛtyubhyo na bibhemy aham praviṣṭo brahma nirvāṇam abhayaṁ darśitaṁ tvayā |
12.6.6 | | anujānīhi māṁ brahman vācaṁ yacchāmy adhokṣaje mukta-kāmāśayaṁ cetaḥ praveśya visṛjāmy asūn |
12.6.7 | | ajñānaṁ ca nirastaṁ me jñāna-vijñāna-niṣṭhayā bhavatā darśitaṁ kṣemaṁ paraṁ bhagavataḥ padam |
12.6.8 | | sūta uvāca ity uktas tam anujñāpya bhagavān bādarāyaṇiḥ jagāma bhikṣubhiḥ sākaṁ nara-devena pūjitaḥ |
12.6.9-10 | | parīkṣid api rājarṣir ātmany ātmānam ātmanā samādhāya paraṁ dadhyāv aspandāsur yathā taruḥ prāk-kūle barhiṣy āsīno gaṅgā-kūla udaṅ-mukhaḥ brahma-bhūto mahā-yogī niḥsaṅgaś chinna-saṁśayaḥ |
12.6.11 | | takṣakaḥ prahito viprāḥ kruddhena dvija-sūnunā hantu-kāmo nṛpaṁ gacchan dadarśa pathi kaśyapam |
12.6.12 | | taṁ tarpayitvā draviṇair nivartya viṣa-hāriṇam dvija-rūpa-praticchannaḥ kāma-rūpo ’daśan nṛpam |
12.6.13 | | brahma-bhūtasya rājarṣer deho ’hi-garalāgninā babhūva bhasmasāt sadyaḥ paśyatāṁ sarva-dehinām |
12.6.14 | | hāhā-kāro mahān āsīd bhuvi khe dikṣu sarvataḥ vismitā hy abhavan sarve devāsura-narādayaḥ |
12.6.15 | | deva-dundubhayo nedur gandharvāpsaraso jaguḥ vavṛṣuḥ puṣpa-varṣāṇi vibudhāḥ sādhu-vādinaḥ |
12.6.16 | | janmejayaḥ sva-pitaraṁ śrutvā takṣaka-bhakṣitam yathājuhāva saṅkruddho nāgān satre saha dvijaiḥ |
12.6.17 | | sarpa-satre samiddhāgnau dahyamānān mahoragān dṛṣṭvendraṁ bhaya-saṁvignas takṣakaḥ śaraṇaṁ yayau |
12.6.18 | | apaśyaṁs takṣakaṁ tatra rājā pārīkṣito dvijān uvāca takṣakaḥ kasmān na dahyetoragādhamaḥ |
12.6.19 | | taṁ gopāyati rājendra śakraḥ śaraṇam āgatam tena saṁstambhitaḥ sarpas tasmān nāgnau pataty asau |
12.6.20 | | pārīkṣita iti śrutvā prāhartvija udāra-dhīḥ sahendras takṣako viprā nāgnau kim iti pātyate |
12.6.21 | | tac chrutvājuhuvur viprāḥ sahendraṁ takṣakaṁ makhe takṣakāśu patasveha sahendreṇa marutvatā |
12.6.22 | | iti brahmoditākṣepaiḥ sthānād indraḥ pracālitaḥ babhūva sambhrānta-matiḥ sa-vimānaḥ sa-takṣakaḥ |
12.6.23 | | taṁ patantaṁ vimānena saha-takṣakam ambarāt vilokyāṅgirasaḥ prāha rājānaṁ taṁ bṛhaspatiḥ |
12.6.24 | | naiṣa tvayā manuṣyendra vadham arhati sarpa-rāṭ anena pītam amṛtam atha vā ajarāmaraḥ |
12.6.25 | | jīvitaṁ maraṇaṁ jantor gatiḥ svenaiva karmaṇā rājaṁs tato ’nyo nāsty asya pradātā sukha-duḥkhayoḥ |
12.6.26 | | sarpa-caurāgni-vidyudbhyaḥ kṣut-tṛd-vyādhy-ādibhir nṛpa pañcatvam ṛcchate jantur bhuṅkta ārabdha-karma tat |
12.6.27 | | tasmāt satram idaṁ rājan saṁsthīyetābhicārikam sarpā anāgaso dagdhā janair diṣṭaṁ hi bhujyate |
12.6.28 | | sūta uvāca ity uktaḥ sa tathety āha maharṣer mānayan vacaḥ sarpa-satrād uparataḥ pūjayām āsa vāk-patim |
12.6.29 | | saiṣā viṣṇor mahā-māyā- bādhyayālakṣaṇā yayā muhyanty asyaivātma-bhūtā bhūteṣu guṇa-vṛttibhiḥ |
12.6.30-31 | | na yatra dambhīty abhayā virājitā māyātma-vāde ’sakṛd ātma-vādibhiḥ na yad vivādo vividhas tad-āśrayo manaś ca saṅkalpa-vikalpa-vṛtti yat na yatra sṛjyaṁ sṛjatobhayoḥ paraṁ śreyaś ca jīvas tribhir anvitas tv aham tad etad utsādita-bādhya-bādhakaṁ niṣidhya cormīn virameta tan muniḥ |
12.6.32 | | paraṁ padaṁ vaiṣṇavam āmananti tad yan neti netīty atad-utsisṛkṣavaḥ visṛjya daurātmyam ananya-sauhṛdā hṛdopaguhyāvasitaṁ samāhitaiḥ |
12.6.33 | | ta etad adhigacchanti viṣṇor yat paramaṁ padam ahaṁ mameti daurjanyaṁ na yeṣāṁ deha-geha-jam |
12.6.34 | | ativādāṁs titikṣeta nāvamanyeta kañcana na cemaṁ deham āśritya vairaṁ kurvīta kenacit |
12.6.35 | | namo bhagavate tasmai kṛṣṇāyākuṇṭha-medhase yat-pādāmburuha-dhyānāt saṁhitām adhyagām imām |
12.6.36 | | śrī-śaunaka uvāca pailādibhir vyāsa-śiṣyair vedācāryair mahātmabhiḥ vedāś ca kathitā vyastā etat saumyābhidhehi naḥ |
12.6.37 | | sūta uvāca samāhitātmano brahman brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ hṛdy ākāśād abhūn nādo vṛtti-rodhād vibhāvyate |
12.6.38 | | yad-upāsanayā brahman yogino malam ātmanaḥ dravya-kriyā-kārakākhyaṁ dhūtvā yānty apunar-bhavam |
12.6.39 | | tato ’bhūt tri-vṛd oṁkāro yo ’vyakta-prabhavaḥ sva-rāṭ yat tal liṅgaṁ bhagavato brahmaṇaḥ paramātmanaḥ |
12.6.40-41 | | śṛṇoti ya imaṁ sphoṭaṁ supta-śrotre ca śūnya-dṛk yena vāg vyajyate yasya vyaktir ākāśa ātmanaḥ sva-dhāmno brahmaṇaḥ sākṣād vācakaḥ paramātmanaḥ sa sarva-mantropaniṣad veda-bījaṁ sanātanam |
12.6.42 | | tasya hy āsaṁs trayo varṇā a-kārādyā bhṛgūdvaha dhāryante yais trayo bhāvā guṇa-nāmārtha-vṛttayaḥ |
12.6.43 | | tato ’kṣara-samāmnāyam asṛjad bhagavān ajaḥ antasthoṣma-svara-sparśa- hrasva-dīrghādi-lakṣaṇam |
12.6.44 | | tenāsau caturo vedāṁś caturbhir vadanair vibhuḥ sa-vyāhṛtikān soṁkārāṁś cātur-hotra-vivakṣayā |
12.6.45 | | putrān adhyāpayat tāṁs tu brahmarṣīn brahma-kovidān te tu dharmopadeṣṭāraḥ sva-putrebhyaḥ samādiśan |
12.6.46 | | te paramparayā prāptās tat-tac-chiṣyair dhṛta-vrataiḥ catur-yugeṣv atha vyastā dvāparādau maharṣibhiḥ |
12.6.47 | | kṣīṇāyuṣaḥ kṣīṇa-sattvān durmedhān vīkṣya kālataḥ vedān brahmarṣayo vyasyan hṛdi-sthācyuta-coditāḥ |
12.6.48-49 | | asminn apy antare brahman bhagavān loka-bhāvanaḥ brahmeśādyair loka-pālair yācito dharma-guptaye parāśarāt satyavatyām aṁśāṁśa-kalayā vibhuḥ avatīrṇo mahā-bhāga vedaṁ cakre catur-vidham |
12.6.50 | | ṛg-atharva-yajuḥ-sāmnāṁ rāśīr uddhṛtya vargaśaḥ catasraḥ saṁhitāś cakre mantrair maṇi-gaṇā iva |
12.6.51 | | tāsāṁ sa caturaḥ śiṣyān upāhūya mahā-matiḥ ekaikāṁ saṁhitāṁ brahmann ekaikasmai dadau vibhuḥ |
12.6.52-53 | | pailāya saṁhitām ādyāṁ bahvṛcākhyāṁ uvāca ha vaiśampāyana-saṁjñāya nigadākhyaṁ yajur-gaṇam sāmnāṁ jaiminaye prāha tathā chandoga-saṁhitām atharvāṅgirasīṁ nāma sva-śiṣyāya sumantave |
12.6.54-56 | | pailaḥ sva-saṁhitām ūce indrapramitaye muniḥ bāṣkalāya ca so ’py āha śiṣyebhyaḥ saṁhitāṁ svakām caturdhā vyasya bodhyāya yājñavalkyāya bhārgava parāśarāyāgnimitra indrapramitir ātmavān adhyāpayat saṁhitāṁ svāṁ māṇḍūkeyam ṛṣiṁ kavim tasya śiṣyo devamitraḥ saubhary-ādibhya ūcivān |
12.6.57 | | śākalyas tat-sutaḥ svāṁ tu pañcadhā vyasya saṁhitām vātsya-mudgala-śālīya- gokhalya-śiśireṣv adhāt |
12.6.58 | | jātūkarṇyaś ca tac-chiṣyaḥ sa-niruktāṁ sva-saṁhitām balāka-paila-jābāla- virajebhyo dadau muniḥ |
12.6.59 | | bāṣkaliḥ prati-śākhābhyo vālakhilyākhya-saṁhitām cakre vālāyanir bhajyaḥ kāśāraś caiva tāṁ dadhuḥ |
12.6.60 | | bahvṛcāḥ saṁhitā hy etā ebhir brahmarṣibhir dhṛtāḥ śrutvaitac-chandasāṁ vyāsaṁ sarva-pāpaiḥ pramucyate |
12.6.61 | | vaiśampāyana-śiṣyā vai carakādhvaryavo ’bhavan yac cerur brahma-hatyāṁhaḥ kṣapaṇaṁ sva-guror vratam |
12.6.62 | | yājñavalkyaś ca tac-chiṣya āhāho bhagavan kiyat caritenālpa-sārāṇāṁ cariṣye ’haṁ su-duścaram |
12.6.63 | | ity ukto gurur apy āha kupito yāhy alaṁ tvayā viprāvamantrā śiṣyeṇa mad-adhītaṁ tyajāśv iti |
12.6.64-65 | | devarāta-sutaḥ so ’pi charditvā yajuṣāṁ gaṇam tato gato ’tha munayo dadṛśus tān yajur-gaṇān yajūṁṣi tittirā bhūtvā tal-lolupatayādaduḥ taittirīyā iti yajuḥ- śākhā āsan su-peśalāḥ |
12.6.66 | | yājñavalkyas tato brahmaṁś chandāṁsy adhi gaveṣayan guror avidyamānāni sūpatasthe ’rkam īśvaram |
12.6.67 | | śrī-yājñavalkya uvāca oṁ namo bhagavate ādityāyākhila-jagatām ātma-svarūpeṇa kāla-svarūpeṇa catur-vidha-bhūta-nikāyānāṁ brahmādi-stamba-paryantānām antar-hṛdayeṣu bahir api cākāśa ivopādhināvyavadhīyamāno bhavān eka eva kṣaṇa-lava-nimeṣāvayavopacita-saṁvatsara-gaṇenāpām ādāna- visargābhyām imāṁ loka-yātrām anuvahati |
12.6.68 | | yad u ha vāva vibudharṣabha savitar adas tapaty anusavanam ahar ahar āmnāya-vidhinopatiṣṭhamānānām akhila-durita-vṛjina- bījāvabharjana bhagavataḥ samabhidhīmahi tapana maṇḍalam |
12.6.69 | | ya iha vāva sthira-cara-nikarāṇāṁ nija-niketanānāṁ mana-indriyāsu-gaṇān anātmanaḥ svayam ātmāntar-yāmī pracodayati |
12.6.70 | | ya evemaṁ lokam ati-karāla-vadanāndhakāra-saṁjñājagara-graha-gilitaṁ mṛtakam iva vicetanam avalokyānukampayā parama-kāruṇika īkṣayaivotthāpyāhar ahar anusavanaṁ śreyasi sva-dharmākhyātmāva-sthane pravartayati |
12.6.71 | | avani-patir ivāsādhūnāṁ bhayam udīrayann aṭati parita āśā-pālais tatra tatra kamala-kośāñjalibhir upahṛtārhaṇaḥ |
12.6.72 | | atha ha bhagavaṁs tava caraṇa-nalina-yugalaṁ tri-bhuvana-gurubhir abhivanditam aham ayāta-yāma-yajuṣ-kāma upasarāmīti |
12.6.73 | | sūta uvāca evaṁ stutaḥ sa bhagavān vāji-rūpa-dharo raviḥ yajūṁṣy ayāta-yāmāni munaye ’dāt prasāditaḥ |
12.6.74 | | yajurbhir akaroc chākhā daśa pañca śatair vibhuḥ jagṛhur vājasanyas tāḥ kāṇva-mādhyandinādayaḥ |
12.6.75 | | jaimineḥ sama-gasyāsīt sumantus tanayo muniḥ sutvāṁs tu tat-sutas tābhyām ekaikāṁ prāha saṁhitām |
12.6.76-77 | | sukarmā cāpi tac-chiṣyaḥ sāma-veda-taror mahān sahasra-saṁhitā-bhedaṁ cakre sāmnāṁ tato dvija hiraṇyanābhaḥ kauśalyaḥ pauṣyañjiś ca sukarmaṇaḥ śiṣyau jagṛhatuś cānya āvantyo brahma-vittamaḥ |
12.6.78 | | udīcyāḥ sāma-gāḥ śiṣyā āsan pañca-śatāni vai pauṣyañjy-āvantyayoś cāpi tāṁś ca prācyān pracakṣate |
12.6.79 | | laugākṣir māṅgaliḥ kulyaḥ kuśīdaḥ kukṣir eva ca pauṣyañji-śiṣyā jagṛhuḥ saṁhitās te śataṁ śatam |
12.6.80 | | kṛto hiraṇyanābhasya catur-viṁśati saṁhitāḥ śiṣya ūce sva-śiṣyebhyaḥ śeṣā āvantya ātmavān |
|